Een sociaal democratische omgeving naar een ideale samenleving

Inleiding
Een week voor de Belgische gemeenteraadsverkiezingen in 2006 organiseren de popgroep dEus en de schrijver Tom Lanoye popconcerten tegen de opkomst van het Vlaams Blok. In Amsterdam richt een platform zich op activiteiten die sociale cohesie en stabiliteit in de buurt en in de stad versterken. Veel mensen zijn gefrustreerd over hun omgeving. Zij willen hun verlangens omzetten in werkbare oplossingen. Er is behoefte aan meer samenhang, meer enthousiasme en meer betrokkenheid in de samenleving. De samenleving is op drift. De sociale problemen zijn complex. Er heerst verwarring over normen en waarden en over onze rol als individu. Mensen zijn op zoek naar betekenisgeving en er zijn zorgen over de mate van participatie in de samenleving. De voorbeelden uit België en Amsterdam laten zien dat mensen zelf initiatief nemen om de samenleving te veranderen.

Ik wil u meenemen naar een nieuwe samenleving die voldoet aan de behoeften van betekenisgeving. Die het mogelijk maakt om broedplaatsen te creëren en ontmoetingsplaatsen te realiseren waarin plaats is voor duurzaamheid, toegankelijkheid en solidariteit. De PvdA is het platvorm waarin deze waarden in een nieuwe samenleving tot bloei komen. Ik wil u meenemen naar een ideale samenleving van verdraagzaamheid, betrokkenheid en zorgzaamheid. Een eerlijke samenleving waarin frustraties en verlangens, net als de voorbeelden uit België en Amsterdam, worden omgezet in werkbare oplossingen. Dat is een samenleving vanuit het perspectief van sociaal democratie. Eerlijk, solidair en duurzaam. In mijn tocht naar de ideale samenleving heb ik me, eerlijk gezegd, laten inspireren door een citaat van Wilhelm Schmid: “we zouden zo moeten leven dat we ons eigen leven en dat van de ander de moeite waard vinden, we zouden er bewust naar moeten streven een mooi leven te leiden, we moeten er zelf iets van maken.” Maar ook het boek “De Broedfactor” van Peter Camp heeft mij aangezet tot deze reis naar de ideale samenleving. Niet dat het een specifiek sociaal democratisch boek is maar de sociaal democratie is een podium die mij ruimte geeft om de mooie ideeën daaruit vorm te geven.

Waarom kies ik de sociaal democratie als platform om deze ideeën vorm te geven? Waarom wil ik de PvdA zien als politiek orgaan om mijn ideale samenleving te verwezenlijken? De beginselen van de PvdA zijn gericht op een eerlijke verdeling van arbeid en middelen, op respect voor waarden van het verleden en een oriëntatie op de toekomst en tenslotte aan zorg voor de eigen leefomgeving. Laten we de samenleving beschouwen in drie dimensies. Dimensies die van invloed zijn op ons handelen in de samenleving. Maar ook op onze waarden van het verleden en onze oriëntatie op de toekomst. Ik heb het dan over de dimensies middelen, tijd en ruimte. De mens speelt daarin een centrale rol.

Mensen en samenleving
Mensen en middelen
In de huidige samenleving zijn we teruggeworpen op onszelf. We leven in een maatschappij waarin voor veel mensen religies, maatschappelijke conventies en rituelen zijn weggevallen. We moeten als het ware het leven opnieuw uitvinden. Ongelijkheid in kansen en middelen en individualisme. De huidige samenleving mist de voorwaarden voor een eerlijke verdeling van arbeid en middelen. De ideale samenleving maakt ruimte voor eerlijkheid, solidariteit en verdraagzaamheid.

Mensen en tijd
In de strijd om het bestaan is tijdoriëntatie net zo oud als de mensheid. In de huidige samenleving rennen we onszelf voorbij. De waan van de dag is gericht op korte termijn politiek, met als gevolg toenemende haast en oppervlakkigheid. In de ideale samenleving komen historisch besef en het besef van schaarste in de toekomst bij elkaar. Tijd is geen meetbaar begrip geworden maar een inhoudelijke. De mens bevindt zich op het schakelpunt van de waarde van het culturele erfgoed en de bewustwording van een leefbare toekomst.

Mensen en ruimte
Gemeenschappen zijn essentieel voor de invulling van ruimte. Bij een gemeenschap gaat het om mensen die met elkaar in groepsverband zijn verbonden, dan wel tot elkaar zijn veroordeeld. Door een sterke toename van mobiliteit hebben leden van gemeenschappen in de huidige samenleving geen binding meer met hun omgeving. Daarnaast dringt de globalisering ook steeds sterker door in de levenssfeer van een individu maar ook in die van een gemeenschap. In de ideale samenleving vindt de mens zijn of haar identiteit terug in de lokale en regionale leefomgeving. Daarnaast heeft de mens een virtuele relatie met de mondiale leefomgeving. Er is ruimte voor ontmoeting in specifieke transfers in de buurt. De buurt biedt ruimte voor gemeenschapskunst door kunst naar buurten toe te brengen en door buurten te laten aankleden. De architectuur zal meer overeenkomsten vertonen met organische vormen. De mensen in de ideale samenleving zijn in grote mate omgevingsbewust.

Criteria voor een ideale samenleving
Om de samenleving om te vormen naar een ideaal leefklimaat is een schone groene omgeving noodzakelijk. De samenleving moet zich richten op relatief kleine groepen of gemeenschappen. Bewezen is namelijk dat kleinschaligheid leidt tot meer vertrouwen, aanzet tot constructief omgaan met conflicten en de samenwerking bevordert. Lokale problemen kunnen daarnaast beter worden opgelost door met belanghebbenden te onderhandelen. Een ideale samenleving moet met andere woorden voldoen aan de volgende voorwaarden:

– Duurzaamheid;
– Toegankelijkheid:
– Solidariteit.

Het recept voor een ideale samenleving
Om tot een ideale samenleving te komen wil ik plekken creëren waarin ruimte is voor ontmoeting, kennismaking, dialoog en samenleven. Broedplaatsen die een veilig en toegankelijk onderkomen zijn voor nieuwe rechtvaardige ideeën en waarbij solidariteit en betrokkenheid levensvoorwaarden zijn voor duurzame relaties. Maar ook een onderkomen voor het delen van ervaring, kennis en zorgzaamheid. Voor de realisering van een dergelijke samenleving is gedragsverandering nodig. Dit kan ten eerste door onderwijshervormingen. Onderwijs moet zich richten op innovatie, omgevingsbewustzijn, respect en inzicht . Van belang is het oproepen van beleving. Dit kan op zogenaamde broedplaatsen in dorpen en steden, waar ruimte is voor talentontwikkeling. Het onderwijs kan daartoe een aanzet geven en zal een daarbij een formeel karakter hebben maar ook een informele (leven lang leren en kennisdeling) voor jong en oud en dicht bij huis. Een tweede hervorming die nodig is, is gericht op het aanpassen van het woningaanbod. Steden en dorpen worden onderverdeeld in sterkere gemeenschappen. Elke gemeenschap wordt opgebouwd op basis van haar bewoners- en woonprofiel. Milieu en zorg zijn daarin gexefntegreerd. De woningbouw zal meer in overeenstemming moeten komen met de lokale leefomgeving. Uitdagende architectuur is van wezenlijk belang. Architectuur gebaseerd op ideeën van broedplaatsen. Ook de arbeidsmarkt zal moeten worden hervormd. De arbeidsmarkt zal ook kleinschaliger moeten zijn. Er zal meer rekening gehouden moeten worden met opgebouwde arbeidservaring als leerproces voor jonge werknemers en ondernemers. De arbeidsverdeling zal in dat geval ook meer gebaseerd zijn op solidariteit en duurzaamheid. Als laatste zal de zorg moeten worden hervormd. Sterkere inzet van buurt-, wijk- en mantelzorg. Ook de zorg zal mede door de ontmarkting kleinschaliger worden. De gewenste hervormingen hebben ook een belangrijk effect op de rol van de overheid. Meer regisseur en minder marktpartij. De overheid zal voorwaardenscheppend en faciliterend moeten zijn en zal talentontwikkeling moeten ondersteunen. De overheid zal hoeder moeten zijn van de criteria die leiden naar de ideale samenleving.

Leven in een ideale samenleving
Hoe ziet dan een ideale samenleving er uit? Ik ga hierbij in op concrete invulling van de ideale samenleving aan de hand van het zogenaamde transferconcept. Bij transfers spreken we over overdracht. Overdracht via ontmoeting, dialoog, kennismaking en samenleven. Maar ook overdracht van kennis, ervaring en zorgzaamheid. Ontmoetingsplaatsen en broedplaatsen zijn de ideale transfers om onze samenleving te veranderen.

Wonen
Grote en middelgrote steden beschikken over een hoogwaardig en uitgebreid voorzieningenaanbod voor buurten en wijken. De stadscentra zijn herkenbaar en beschikken over voorzieningaanbod voor iedere inwoner in en om de directe omgeving. Het gaat daarbij om een uitdagend uitgaansleven. De stadsranden bieden ruimte voor duurzame en groene industrie en uitgebreide detailhandel. De stadscentra zijn de transfers voor ontmoeting, ontspanning en bedrijvigheid. Maar ook voor cultureel erfgoed en architectuur. Daarnaast zijn steden en dorpen opgebouwd uit verschillende gemeenschappen met een maximale inwonersgrootte. Elke gemeenschap beschikt over een fysieke ontmoetingsplaats (bijvoorbeeld buurtzaal, expositieruimten en volkstuinen, maar ook jongerenbroedplaatsen) en een virtuele (de verbinding naar de mondiale leefomgeving). Architectuur is gericht op respect voor het cultureel erfgoed en op duurzame, innovatieve en organische bouw. De gemeenschappen bieden leefruimte voor alle leeftijdsgroepen. Zij zijn transfers voor burgerschapszin, solidariteit, verdraagzaamheid en geborgenheid.

Werken
De arbeidsmarkt is gericht op hoogwaardig technologisch industrie en op duurzaamheid, waarbij ruimte is voor het zogenaamde gildesysteem. Dienstverlening is flexibel. Dit komt mede door digitale mogelijkheden. De verdeling van werk is gebaseerd op duurzaamheid, innovatie en solidariteit. De arbeidsmarkt is een transfer voor ontwikkeling, innovatie, kennisdeling en levensvatbaarheid. Maar ook voor ondernemerschap en creatieve industrie.

Onderwijs
Het kleinschalig onderwijs is gericht op een leven lang leren. Elke gemeenschap beschikt over een kleine basisschool. Daarbij is ruime aandacht voor kinderen met een beperking. Er is geen sprake meer van een onderscheid tussen bijzonder en openbaar onderwijs. Scholen vormen de verbindingsschakel in gemeenschappen. Ook het voortgezet onderwijs is gedecentraliseerd in kleine sterke eenheden. Dit geldt ook voor het middelbaar beroepsonderwijs, het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderwijs. Daarbij wordt een sterke verbinding gelegd met het bedrijfsleven. Elke regio krijgt het hoger en wetenschappelijk onderwijs gericht op het regioprofiel. Er is ruimte voor filosofie in het onderwijspakket. Kunst en sport nemen in elke vorm van onderwijs een prominente plaats in. Het onderwijs is een transfer voor opvoeding, beleving, verdraagzaamheid en omgevingsbewustzijn. Maar ook voor talentontwikkeling, creatieve denktanks en wetenschap.

Zorg
De gezondheidszorg is opgebouwd uit een netwerk van medische centra met als kernpunt een goed functionerende ziekenhuis in elke regio. Het voorzieningenniveau is in elke buurt aangepast aan het woonprofiel van elke gemeenschap. De zorg is dicht bij huis en is ontmarkt. Er wordt meer beroep gedaan op mantel- en buurtzorg. Verbinding wordt gezocht met het onderwijs. De zorgcentra zijn transfers voor solidariteit, zorgzaamheid en eigen verantwoordelijkheid.

Reizen en mobiliteit
Er is sprake van een sterk openbaar vervoersnetwerk en slimme fiets- en wandelroutes die buurten en wijken op lokaal niveau veilig met elkaar verbinden. Een duurzame gevarieerde vervoersnetwerk zorgt voor een verbinding met andere steden. Mobiliteit is bij uitstek een transfer voor ontmoeting, bezichtiging en dialoog. Maar ook voor werk en ontspanning.

Recreëren
Steden, dorpen en woongemeenschappen hebben binding met het regionale landschap. Stadscentra bieden voldoende ruimte voor expositie en zijn zowel binnen als buiten een podium voor muziek, dans en theater. In sommige oude steden biedt het culturele erfgoed een blik naar het verleden en zullen nieuwe stadscentra een moderne duurzame blik moeten hebben naar de toekomst. Daarbij zullen culturele arrangementen een belangrijke rol spelen voor bezoekers, bewoners en bedrijven. Op het platteland zullen veeteelt en landbouw gericht moeten op duurzame en uit de regio verbouwde voedingsmiddelen, maar ook op duurzaam en schoon recreëren. Recreëren is een transfer voor ontmoeting, ontspanning en vrije tijdbesteding. Maar ook voor een economisch spin-off en voor het ontstaan van creatieve industrie.

Tenslotte
De ideale samenleving is opgebouwd uit ontmoetingspunten waarbij voortdurend de mens centraal staat ten opzichte van de benodigde en beschikbare middelen, de tijd en de ruimte. Innovatieve broedplaatsen bieden mogelijkheden voor verandering van gedragsvaardigheden. Die verandering zal gericht moeten zijn op kleinschaligheid met een blik naar buiten en op een gezonde wereld. Daarvoor is het noodzakelijk dat die ideale samenleving duurzaam, toegankelijk, solidair en kleinschalig moet zijn. Dat zijn essentiële waarden voor een sociaal democratische samenleving. Een transfer voor een ideale samenleving. En de PvdA? De PvdA is voor mij een toegankelijk en sociaal ontmoetingspunt en een broedplaats voor nieuwe ideeën op weg naar onze ideale samenleving. Een sociaal democratische samenleving.

Harderwijk
6 februari 2010